Galijencar niz ko vaktija
Phravdo čhivdo pučibe?....
Koja li gemija e dživdipaskjiri ingalда o pharipe
e
manušikane rodibaskoro sar bitie e vakteskoro leskjere tegobencar taj promene?
Со галии низ епохи
Отворено прашање?....
Која ли галија на животот го понесе товарот
на човечката потрага
како битие на времето со неговите тегоби и промени?
Скопје, 2020 година, 140 страни, јазик: ромски = македонски
Министерството за култура на Република
Македонија
прифати финансиска поддрша за проект
Вториот том излезе 2011 година
За останатите три тома Министерството ја откажа финансиската поддршка
од непознати причини.
Третиот том е отпечатен 2012 со средства на авторот.
Скопје, 2010 година, 750 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN: 978-9989-938-41-2
Skopje, 2011 berš, 480 riga, čhib: romane = makedonsko
Скопје, 2011 година, 480 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN: 978-9989-938-44-3
Skopje, 2012 berš, 382 riga, čhib: romane = makedonsko
Скопје, 2012 година, 382 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN: 978-9989-938-45-0
Скопје, 2018 година, 250 страни, јазик: ромски = македонски
Скопје, 2013 година, 166 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN: 978-9989-938-49-8
ISBN: 9989-938-10-5
Skopje
Pe formaja taj isipe tano specifično lil kova povekje nasočno čitinelape.
Baši o Skopje, e dizjakje baši o vazdipe baro taj o peribe, o poeti vakjerela:
„O Skopje tano mro čhar kolestar bijangjovava taj palem an leste našavgjovava...
Ingalava leskiri troja ko thanalipe taj vakti...“
Скопје
По својата форма и содржина специфична поетска збирка која се чита повеќенасочно.
За Скопје, градот на вознесот и поразите, поетот вели:
„Скопје е мојот пепел од кој се раѓам и повторно во него исчезнувам...
Ја носам неговата ронка во просторот и времето...“
Скопје, 2004 година, 144 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN: 9989-938-16-4
Modro akšami e khameskoro
kova mangjela te ikjerelle pe vasteste sar sasto drom
e manušeskjere dživdipaskoro
kji Phuv...
Модриот залез на сонцето
кое сака да го држи во својата рака како здрав пат
на човечкото егзистирање
на Земјата...
Скопје, 2003 година, 120 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN: 9989-938-14-8
Saraevo
kova so kjerdape ko ejnjavardešta berša ko 20 veko ko Balkani.
Ko Sarajevo angleder živinenajne taj Roma,
lenge na vakjerelape, so ulo lencar ?
Сараево
Сараево, симбол на современиот геноцид на Балканот
кој се направи во деведесетите години на 20 век.
Во Сараево некогаш живееја и Роми,
за
нив не се зборува, што стана со нив?
Skopje, 2015 berš, 80 riga, čhib: romane = makedonsko
ISBN: 978-9989-938-54-2
Skopje, 1983 berš, 76 riga, čhib: čhibane = аlbansko
Скопје, 1983 година, 76 страни, јазик: албански
Не е време за
елегии и меѓи
Стихозбирка, печатена во превод на албански јазик.
Енигмата слобода се престори во конфликтна опстојба на закостените шеми...
Нов
генерациски јаз во опстојбата да се најде соодветна димензија на егзистенција.
Скопје, 2009 година, 44 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN: 978-9989-938-32-0
Скопје, 2002 година, 56 страни, јазик: македонски
Смртното и бесмртното во литературата на Ромите
Низ ова книжевно видување е направен пристап кон естетското и филозофското,
кон книжевните различности за постанокот,
борбата на противречностите и проклетството
над самата историја на постоењето на
културата на Ромите...
O meribe taj o bi neribe kji literatura e Romenge
Kotar ko akava ilvalo dikhibe, kjerdape estetsko taj filozofsko dikjhibe,
premal o ilvale različnostija baši o ovipe
hem i konfrontacija taj o viranluko
upral i istorija sar postojbe taj kultura e Romengeri...
Скопје, 2016 година, 78 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN: 978-9989-938-24-5
Lejla
Nijekjhe lafeja našti te hramonelpes o hošluko e čhaveskoro, ali akje:
"Da bi te avel %
ljazimine lakje kamlipe,
te postojnel %
ljazimine lakje suno,
te ingalel %
ljazimine lakje haberi."
Лејла
Со ниеден збор неможе да се опише благородноста
на детето, но ете:
“За да дојде % требаше љубов,
за да постои % требаше сон,
за да понесе и требаше ѕвон...“
НОВОГОДИШНА ЖЕЛБА
Скопје, 2016 година, 40 страни, јазик: македонски
ISBN: 978-9989-938-19-1
Новогодишна желба
Во име на чистотата на човечкото детско битие, поетот порачува:
“Ги молиме сите мајки на светот
во УНИЦЕФ и ООН да стават вето,
дојде време сè да се смени што е клето...“
Neve beršeskoro mangipe
Ko anav e manušikane čhavorikane paklukoskje o hramosardo vakjerela:
"Molinaja sâ e dajen e sumnalestar
ko UNICEF i kji OON
te čhiven veto,
alo vakti sâ te smeninelpe soj bilačho..."
ОЛИЛИМПИЈАДА
Скопје, 2016 година, 36 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN:978-9989-938-47-4
Olimpijada
Kobajagi čhavorikani poezija, ali pakji sarkazam.
Prastajbe e dživdipaskoro tano sar olimpisko drom kote isi različnostija
hem sprotivnostija
kola valjani te oven sebepi baši harmonizacija o različnostija, ali ...
Олимпијада
Навидум детска поезија, но чист сарказам.
Трка на животот е како олимписка патека каде има различности
и спротивности кои треба да се поттик за хармонизација на различностите, но ...
МУЗИЧКА СКАЛА
Skopje, 2016 berš, 16 riga, čhib: makedonsko
Скопје, 2016 година, 16 страни, јазик: македонски
ISBN: 978-9989-938-42-9
Čalgijakoro merdiveni
Sarine džanaja kaj o dživdipe gilavelape nis ko but segmentija,
ama, adava sa te čhivelpes kji forma sar haberi ili sikajbe ole isile pre šartija
kola sar note isilen lengoro zoralipe ko adava haberi.
Музичка скала
Сите знаеме дека животот се опејува низ најразлични становишта,
Skopje, 2006 berš, 48 riga, čhib: romane = makedonsko
Скопје, 2006 година, 48 страни, јазик: ромски = македонски
ISBN: 9989-938-21-0
Arakhle e Adžera
Akava lil tano sar čhavorikani poezija
sar andaribe taj isipe ko familijarno taj estetsko esencijalno ruhjalo barvalipe
hem sikajbe e čhaven kova tano ko romano narodo...
Ја најдоа Аџера
Оваа книга на детска поезија
е појава како содржина на семејното и естетско есенцијалното
духовно богаство на воспитувањето на децата кај ромскиот народ...
Скопје, 2014 година, 70 страни, јазик: ромски = македонски
Na prv pogled koga }e se vidi naslovot se postavuva pra{aweto kakva vrska ima Vitleem so Topaana, no vedna{ so prvata pesna, poetot Jusuf Sulejman go dava odgovorot, so negov specifi~en stil i jazik:
Na kogo niz
stihovite mu go postavuva pra{aweto poetot?
Ako malku pove}e
se zadlabo~ime vo rakopisot,
}e vidime deka toa pra{awe e postaveno na zemnoto i vselenskoto postoewe na
~ove~kiot rod, za koe postoewe vo veruvaweto na Romite postojat silni
predanija. Pa taka, sekoga{ koga vselenskoto }e se obide da gi popravi ne{tata
na zemja, toga{ toa se ra|a vo najsiroma{niot i najugneteniot narod.
"Gi
podadov svoite race // od niv da ti
iskovam krilja // na lebed za site... // A tie te okovaa na sramnata // Golgota
// na `ivotot."
Vremeto e najgolemata konstanta na
zemjata so svojata minlivost i menlivost na na~inot na `iveewe, no kaj Romite
sé ostanuva isto, nivniot kosmopolitizam i `elba za zaedni{tvo gi nadminuva
site narodi. Razvojot na ~ove{tvoto ne gi dopira, i pokraj site obidi i napori
tie ostanuvaat marginalizirani. Vo Vitleem gi ubivale decata, vo Topaana ja
ubivaat slobodnata misla koja treba da rodi suveren gra|anin na noviot milennium,
kakva e razlikata.
"arenata
// vratata na minatoto ja otvara, // sega{nosta da vleze vo yidinite // na
utre{ninata"
dodeka
"Pogazeniot
jazik // nenasitno gi otvara na svetlinata portite // so dlanki od `elezo gi
ru{i totemite,"
No vo ova vreme
na promeni pome|u dva milenijuma општо земено на Земја, povtorno
doa|aat na vlast starite "sve{tenici", no sega vo forma na lokalni
maharaxi, politi~ari... Lojalni na bilo koja i
bilo kakva vlast od koja samo tie }e imaat li~na korist.
"[epotlivi
gromotari na tiwa bazdat, // jaguli ne se! // Larvi ili mr{ojadni ~akali, // i
tie ne se! // Kodo{i... // Kodo{i..."
Tokmu toa e
edna od pri~inite {to kaj Romite ni{to od izvorniot civilizaciski kôd do den denes
ne e zapi{ano od samite Romi, bidej}i ako bide zapi{ano toa nivno poznanie za
prirodnosta na `iveeweto na ~ove~kata rasa, toga{ spored poetot i narodnoto
veruvawe bi trebalo: // "arenata vo sinxiri da se izodi vo gallop // za da
od korenot na praskite // se izdvojat crvite", a potoa da se: "rascuti
Neboto // na gola crna Zemja da se ispravi sé!" ^ekaj}i go toa ispravawe
na ne{tata na zemja, ispravawe vo koe go potro{i najgolemiot del od svojot
`ivot, poetot za sebe i svojot narod veli:
"Otvori gi
o~ite... // razdenuvawe, // razdenuvawe, // dodeka muzite na kontejnerot // ne
ti go zatvorile horizontot,
obid napravi, razbudi se!"
Razbuduvaweto
na ovoj drеven
narod ako se slu~i na vreme, vreme na novata globalizacija na narodite, bez tie
da bidat asimilirani vo nekoja neidentifikuvana masa, celoto ~ove{tvo }e mo`e
da napravi:
" eden
skok so kow bez potkovici // pred otvorenoto nebo so yvezdi."
Dali toj skok
}e se slu~i, pa planetata Zemja }e stane vistinska tatkovina na Romite, ili i
ponatamu posilnite, pomnogubrojnite i pobogatite, }e mo`at da go uni{tat
veruvaweto, da se otka`at od vistinata deka planetata Zemja im pripa|a i na
Romite kako nivno vremeno ogniшte za koe
poetot }e re~e:
"...ogni{te
// notarite te zapi{ale i otpi{ale..."
Vo toj slu~aj,
nesomneno treba da se povikame na edno staro romsko narodno veruvawe, deka, vo odreden mig }e se otvori neboto i
zemjata i site strani na svetot za da i Romite ja najdat svojata vistinska
tatkovina vo koja }e bidat suvereni gra|ani, de jure i de fakto, a so niv i
samiot poet.
Белата линија
Кога ќе се потрошат различностите,
пред
нас се поставува белата линија на минливото и неминливото во нашето
секојдневие...
Со нас и без нас, таа постои!
Се направи коегзистенцијален исчекор кон егзистенцијата на човечкиот живот:
“од гроздовите
нектарот се исцеди во грнето јасмин
и Земја...“
Скопје, 2015 година, 106 страни, јазик: македонски
ISBN: 978-9989-938-53-5
ЖИВОТ ВО ВЕЧНА ТРАНЗИЦИЈА
Романот е
пишуван во неговиот типичен стил на директна комуникација помеѓу ликови од
различни генерации, различен степен на образование, различни видувања за
животот и можноста на ова парче земја да се оствари „... ... човечко
достоинство, право на избор, право на огниште и парче леб... ...“ за најголем
дел на ромската популација и сите останати народи кои во мелницата на
транзиционите промени не се вклопиле економски, а останале и без
институционална заштита.
Во романот нема описи, нема нарација, се е сведено на
директен говор, токму како што е директен и камшикот на сиромаштијата кој
секогаш паѓа врз плеќите на најнезаштитениот дел од населението. Правилата на преживувањето на земја се мошне
сурови. Но за таа суровост Јусуф Сулејман зборува низ суптилни дијалози и теми,
со јадри реплики и конкретни но и општи состојби. Самата транзиција во
Македонија кон крајот на XX и
почетокот на XXI ја отсликува
со пластични автентични ситуации низ кои поминува најголемиот дел од ромското
население, но тоа население во сите транзиции и во сите држави го носи истиот
товар на невклопеност. Па така, мошне умешно низ навраќање во минатото и
можните перспективи, Јусуф Сулејман ја користи древната ромска мудрост на
преживување и познание. Тој не зборува за тркалото, како симбол на Ромите, не
зборува за оној мал процент на асоцијални луѓе и деца кои ги гледаме по улиците
и со кои останатите народи ги идентификуваат сите Роми. Преку софистицирана
метода тој покажува и докажува дека ромскиот симбол, тркалото, се претворило во
Сизифов камен. Токму кога една генерација ќе почне професионално и едукативно
да се вклопува во пошироката заедница, транзиционите збиднувања ја исфрлаат од
патот на прогресот и ја враќаат во најпримитивниот степен на егзистенција,
егзистенција без можност да учествува равноправно во пазарот на трудот, а тоа
значи дека сиот труд вложен во едукативниот процес бил залуден.
Тука Јусуф Сулејман го поставува круцијалното прашање:
Промените за подобар живот, кон кои се стреми секоја младост, дали ќе ги
оствари како подобрување на сопствената егзистенција и егзистенцијата на
генерациите кои идат или ќе се претвори во нови окови, зависности и трпежи.
Која е смислата на опстојувањето на начин на живот кој човекот не го сака и
каде е вистинското место на Ромите на кое тие ќе можат да го остварат своето право
на граѓанство.
Романот обилува со јадри слики од нашето секојдневие кои не
се поврзани само со Ромите туку и со сите други народи кои промените не ги
доживеале како бенифит на сето она што го вложиле во пошироката заедницата и во
себе лично. Нивното елиминирање од можноста да ги користат придобивките на
новите услови на живеење го поставува круцијалното прашање: Каде е местотот на
Ромите и во која држава тие ќе бидат суверени граѓани.
